(Bij het verschijnen van het boek “Baard, een blik door de eeuwen heen”, t.g.v. het 100 jarig bestaan van Dorpsbelang Baard)
Uit de Leeuwarder Courant, door Louis Westhof.
In Baard is de afgelopen eeuw weinig veranderd. Ook honderd jaar geleden maakte dorpsbelang zich al druk over te snelrijdend verkeer. Al waren het toen geen auto’s, maar door de dorpskom dravende paarden met rijtuigen die onrust veroorzaakten.
Wie nu door Baard rijdt, een dorp met krap tweehonderd inwoners in het hart van Littenseradiel, kan het zich moeilijk voorstellen: dit was eens de belangrijkste plaats van de regio. Baard, strategisch gelegen aan het water van de Bolswardervaart, was niet alleen ooit de hoofdplaats van de grietenij Baarderadeel. Er werd ook recht gesproken.
Vanwege die geschiedenis is het frappant dat de dorpshistorie nooit eerder in boekvorm is vastgelegd. Ter gelegenheid van het eeuwfeest van de vereniging van dorpsbelang kwam daarin verandering. Het boek ‘Baard, een blik door de eeuwen heen’ werd zaterdag gepresenteerd.
Het is al weer even geleden dat Baard de voorname status verloor. In 1440 verhuisde de rechtspraak naar Jorwert, dat in het midden van de zestiende eeuw ook het bestuurscentrum werd van de grietenij. Nadien zou Weidum de hoofdplaats worden en weer later, begin twintigste eeuw, kreeg Mantgum die status. Na de fusie van Baarderdadeel en Hennaarderadeel tot het huidige Littenseradiel, in 1984, moeten de Baarders voor gemeentelijke zaken naar Wommels.
De aanleiding om Baard 567 jaar geleden het rechtspreken te ontnemen, waren de aanhoudende ruzies met de inwoners van het naburige Leons. Tussen beide bevolkingsgroepen deden zich vaak vechtpartijen voor. Baarders en Leonsers leefden als katten en honden, zo werd wel gezegd.
Aan die typering hebben de dorpsbewoners hun bijnaam te danken: Baarder Katten. Het verklaart ook waarom bij het kaatsveld (’s winters omgedoopt tot ijsbaan) een beeld van een kat is geplaatst.
Het is slechts een van de vele wetenswaardigheden en toevallige vondsten, die Jan Bijlsma, Jan Pijlman, Anke Roorda en Gerrit Wierenga tijdens hun speurtocht naar de dorpsgeschiedenis deden. Ze kregen daarbij hulp van Hessel Fluitman, gemeentearchivaris, en Jaap Scheffer, de autoriteit op het gebied van oude historie en archeologie in de gemeente.
Vanzelfsprekend is in het boek een hoofdstuk gewijd aan de Dekemastins, genoemd naar een van de rijkste Friese families. Delen van de fundamenten van de oude stins zijn in 1989 bij opgravingen blootgelegd.
Verder is er aandacht voor andere bekende oud-inwoners, onder wie Harmen Sytstra (1817-1862, schoolmeester en voorvechter van het Fries) en Hendrik Eeltjes Bakker (1853-1946, Fries volksschrijver). Ook schaatscrack Martha Wieringa (kampioene op de korte baan in de jaren vijftig) en kaatshelden Tamme Velstra en Johan van Seijst komen aan bod.
Het laatste hoofdstuk is gewijd aan de honderdjarige vereniging, die opmerkelijk genoeg werd opgericht, omdat er onenigheid was over de benoeming van een nieuwe hoofdonderwijzer op de (openbare) school. Dat was weliswaar de bevoegdheid van de gemeenteraad, maar het dorp stelde zelf een commissie in om uit de drie kandidaten de beste naar voren te schuiven.
“Dy manier fan dwaan is typearjend foar de Baarders”, zegt voorzitter Jan Bijlsma van dorpsbelang. “De minsken binne hjir tige belutsen. Dat blykt ek wol út it rike ferieningslibben. Baarders binne ek net benaud om foar nije dingen de hannen út de mouwen te stekken.”
